อานาปานสติภาวนา

4 กรกฎาคม 2568

อานาปานสติ (Ānāpānasati) คือ การเจริญสติด้วยการกำหนดลมหายใจเข้าออกอย่างมีสติรู้ตัวชัดเจน เป็นกรรมฐานหลักสำคัญที่พระพุทธเจ้าทรงแนะนำและใช้เป็นวิธีหลักในการบรรลุธรรม โดยปรากฏอยู่ในพระสูตรที่ชื่อว่า “อานาปานสติสูตร” (พระไตรปิฎก เล่มที่ 14 พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย อุปริปัณณาสก์)

1. ความหมายของคำว่า “อานาปานสติ”

• อานะ (อัสสาสะ) หมายถึง การหายใจเข้า
  
  

• อาปานะ (ปัสสาสะ) หมายถึง การหายใจออก
  
  

• สติ หมายถึง ความระลึกรู้ ความตื่นรู้ การมีสติสัมปชัญญะ
  
  

ดังนั้น อานาปานสติ คือ การตั้งสติระลึกรู้ลมหายใจเข้าและลมหายใจออกอยู่ตลอดเวลาอย่างต่อเนยโดยไม่ขาดสาย

2. หลักการและเป้าหมายของอานาปานสติ

หลักสำคัญของอานาปานสติ คือ ใช้ลมหายใจเป็นเครื่องมือหรือฐานในการฝึกจิตให้สงบ มีสมาธิแนบแน่น รู้เห็นตามความเป็นจริง (วิปัสสนา) เพื่อบรรลุเป้าหมายในการดับทุกข์โดยสิ้นเชิง (นิพพาน)

เป้าหมายสำคัญมี 3 ระดับ คือ:

ระดับของเป้าหมาย รายละเอียด

ระดับต้น เพื่อทำให้จิตสงบเป็นสมาธิ ลดฟุ้งซ่าน ลดความเครียด

ระดับกลาง เพื่อทำให้เกิดปัญญา เห็นไตรลักษณ์ (อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา)

ระดับสูงสุด เพื่อบรรลุมรรคผลนิพพาน ดับทุกข์อย่างสิ้นเชิง

3. ขั้นตอนในการปฏิบัติอานาปานสติ

พระพุทธเจ้าทรงอธิบายไว้ 16 ขั้นตอน แบ่งเป็น 4 หมวดใหญ่ๆ คือ:

หมวดที่ 1: กายานุปัสสนา (พิจารณากาย)

• ขั้นที่ 1: รู้ชัดว่ากำลังหายใจเข้ายาว หรือออกยาว
  
  

• ขั้นที่ 2: รู้ชัดว่ากำลังหายใจเข้าสั้น หรือออกสั้น
  
  

• ขั้นที่ 3: กำหนดรู้ชัดถึงการเคลื่อนไหวของลมหายใจที่ละเอียดขึ้น
  
  

• ขั้นที่ 4: ฝึกการทำให้ลมหายใจและร่างกายสงบละเอียดมากขึ้น
  
  

หมวดที่ 2: เวทนานุปัสสนา (พิจารณาเวทนา)

• ขั้นที่ 5: รู้สึกตัวทั่วถึงในปีติ (ความอิ่มเอิบใจ) ที่เกิดขึ้นจากสมาธิ
  
  

• ขั้นที่ 6: รู้ชัดถึงสุขที่เกิดจากสมาธิ
  
  

• ขั้นที่ 7: รู้ชัดถึงเวทนา (ความรู้สึกต่างๆ) ที่ละเอียดลง
  
  

• ขั้นที่ 8: ฝึกให้เวทนาและความรู้สึกสงบละเอียดขึ้นไปอีก
  
  

หมวดที่ 3: จิตตานุปัสสนา (พิจารณาจิต)

• ขั้นที่ 9: กำหนดรู้ชัดถึงสภาวะจิตในขณะที่มีความคิดต่างๆ
  
  

• ขั้นที่ 10: กำหนดรู้ชัดว่าจิตเบิกบาน หรือเศร้าหมอง
  
  

• ขั้นที่ 11: ฝึกจิตให้ตั้งมั่นเป็นสมาธิมากขึ้น
  
  

• ขั้นที่ 12: ฝึกปล่อยวางและทำจิตให้หลุดพ้นจากสิ่งรบกวน
  
  

หมวดที่ 4: ธัมมานุปัสสนา (พิจารณาธรรม)

• ขั้นที่ 13: กำหนดรู้ชัดถึงความไม่เที่ยง (อนิจจัง) ของสรรพสิ่ง
  
  

• ขั้นที่ 14: กำหนดรู้ชัดถึงการคลายกำหนัด คลายความยึดมั่นถือมั่น
  
  

• ขั้นที่ 15: กำหนดรู้ชัดถึงการดับทุกข์ ดับอุปาทาน
  
  

• ขั้นที่ 16: ฝึกจิตให้ปล่อยวางทุกสิ่งอย่างสมบูรณ์เพื่อบรรลุนิพพาน
  
  

โดยปกติ ในการเริ่มต้น ผู้ปฏิบัติอาจเริ่มที่ ขั้นที่ 1-4 ก่อนเพื่อให้จิตมีสมาธิ เมื่อเชี่ยวชาญแล้วจึงขยับไปในขั้นที่ละเอียดขึ้นได้

4. เทคนิคพื้นฐานในการฝึกอานาปานสติ

การฝึกอานาปานสติเบื้องต้นทั่วไปทำได้โดย:

• ท่านั่งสมาธิที่เหมาะสม
  
  

  • นั่งขัดสมาธิ หลังตรง ศีรษะตั้งตรง ดวงตาหลับเบาๆ มือขวาทับมือซ้าย
    
    

  • ผ่อนคลายกล้ามเนื้อทั้งร่างกาย
    
    

• การกำหนดจุดสังเกตลมหายใจ
  
  

  • จุดสังเกตที่นิยมคือบริเวณปลายจมูก หรือริมฝีปากบน
    
    

  • รู้ตัวตลอดขณะลมหายใจเข้า-ออก โดยไม่พยายามบังคับลมหายใจ
    
    

• การฝึกสติและสัมปชัญญะ
  
  

  • มีสติตามรู้ลมหายใจเข้าออกทุกขณะจิต
    
    

  • เมื่อเผลอไปคิดเรื่องอื่น ให้รู้ตัวและกลับมาอยู่กับลมหายใจอย่างอ่อนโยน ไม่ตำหนิตัวเอง
    
    

• การกำหนดลมหายใจให้ละเอียดขึ้น
  
  

  • เมื่อจิตสงบแล้ว จะสังเกตเห็นลมหายใจละเอียดและแผ่วเบาขึ้นเรื่อยๆ
    
    

  • อยู่กับลมหายใจละเอียดนั้นจนจิตนิ่ง สงบ เป็นสมาธิขั้นสูงขึ้น
    
    

5. ประโยชน์ของอานาปานสติ

ประโยชน์ทางกาย ประโยชน์ทางใจ ประโยชน์ทางปัญญา

สุขภาพดีขึ้น หายใจสะดวกขึ้น จิตใจสงบ สบาย ผ่อนคลาย เกิดปัญญาเห็นไตรลักษณ์

ลดความเครียด ลดความดันโลหิต ลดอารมณ์โกรธ หงุดหงิด ฟุ้งซ่าน คลายทุกข์จากการยึดมั่นถือมั่น

ระบบประสาททำงานดีขึ้น ลดภาวะซึมเศร้าและวิตกกังวล มีสติเพิ่มขึ้นในชีวิตประจำวัน

สรุป

อานาปานสติ คือ วิธีปฏิบัติที่ทรงพลังและเรียบง่าย สามารถปฏิบัติได้ทุกคน ใช้ลมหายใจเป็นเครื่องมือในการเจริญสติ สมาธิ และปัญญา เป็นทางสายกลางที่พาพ้นทุกข์ได้ตามแนวทางแห่งพุทธธรรมอย่างแท้จริง

(ควรท่องจำ)

(๑) เมื่อลมหายใจออกยาว ก็รู้ชัดว่าหายใจออกยาว

เมื่อลมหายใจเข้ายาว ก็รู้ชัดว่าหายใจเข้ายาว

(๒) เมื่อลมหายใจออกสั้น ก็รู้ชัดว่าหายใจออกสั้น

เมื่อลมหายใจเข้าสั้น ก็รู้ชัดว่าหายใจเข้าสั้น

(๓) สำเหนียกว่า จะรู้ชัดกองลมทั้งปวง หายใจออก

สำเหนียกว่า จะรู้ชัดกองลมทั้งปวง หายใจเข้า

(๔) สำเหนียกว่า จะระงับกายสังขาร หายใจออก

สำเหนียกว่า จะระงับกายสังขาร หายใจเข้า

(๕) สำเหนียกว่า จะรู้ชัดปีติ หายใจออก

สำเหนียกว่า จะรู้ชัดปีติ หายใจเข้า

(๖) สำเหนียกว่า จะรู้ชัดสุข หายใจออก

สำเหนียกว่า จะรู้ชัดสุข หายใจเข้า

(๗) สำเหนียกว่า จะรู้ชัดจิตสังขาร หายใจออก

สำเหนียกว่า จะรู้ชัดจิตสังขาร หายใจเข้า

(๘) สำเหนียกว่า จะระงับจิตตสังขาร หายใจออก

สำเหนียกว่า จะระงับจิตตสังขาร หายใจเข้า

(๙) สำเหนียกว่า จะรู้ชัดจิต หายใจออก

สำเหนียกว่า จะรู้ชัดจิต หายใจเข้า

(๑๐) สำเหนียกว่า จะตั้งจิตให้เป็นไฉน หายใจออก

สำเหนียกว่า จะตั้งจิตให้เป็นไฉน หายใจเข้า

(๑๑) สำเหนียกว่า จะตั้งจิตมั่น หายใจออก

สำเหนียกว่า จะตั้งจิตมั่น หายใจเข้า

(๑๒) สำเหนียกว่า จะเปลื้องจิต หายใจออก

สำเหนียกว่า จะเปลื้องจิต หายใจเข้า

(๑๓) สำเหนียกว่า จะพิจารณาเห็นว่าไม่เที่ยง หายใจออก

สำเหนียกว่า จะพิจารณาเห็นว่าไม่เที่ยง หายใจเข้า

(๑๔) สำเหนียกว่า จะพิจารณาเห็นความคลายออกได้ หายใจออก

สำเหนียกว่า จะพิจารณาเห็นความคลายออกได้ หายใจเข้า

(๑๕) สำเหนียกว่า จะพิจารณาเห็นความดับไป หายใจออก

สำเหนียกว่า จะพิจารณาเห็นความดับไป หายใจเข้า

(๑๖) สำเหนียกว่า จะพิจารณาเห็นความสละติดเสียได้ หายใจออก

สำเหนียกว่า จะพิจารณาเห็นความสลัดเสียได้ หายใจเข้า

*พระไตรปิฎก ฉบับมหาจุฬาฯ (ภาษาไทย) เล่มที่ ๓ ทีฆนิกาย มหาวรรค วิกิรณ์ ภาค ๑ ข้อ ๑๖๓ หน้า ๑๓๓*

1. อานาปนสติภาวนา 

“แนวคิดพื้นฐานสู่การปฏิบัติอานาปานสติภาวนา”

🔹 แนวคิดหลักทางพระพุทธศาสนา 5 ประการ

1. ขันธ์ 5 – รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ (เห็นตามความเป็นจริงว่าไม่ใช่ของเรา)
   
   

2. ธาตุ 5 – ดิน น้ำ ไฟ ลม อากาศ (ฝึกภาวนาให้ใจเสมอกับธรรมชาติ)
   
   

3. ภาวนา 6 – เมตตา กรุณา มุทิตา อุเบกขา อสุภะ อนิจจสัญญา (ละอารมณ์ร้าย)
   
   

4. อานาปานสติ 16 ขั้น – ฝึกตามลมหายใจ นำสู่การรู้กาย รู้เวทนา รู้จิต และธรรม
   
   

5. ความเพียรและการประพฤติธรรม – ปรับอินทรีย์ หมั่นฝึกสมาธิ เจริญสติ ปฏิบัติธรรมอย่างสม่ำเสมอ
   
   

🧘‍♂️ อานาปานสติ 16 ขั้น (4 หมวด)

1. กายานุปัสสนา: รู้ลมหายใจยาว/สั้น, รู้ลมทั่วกาย, ระงับกายสังขาร
   
   

2. เวทนานุปัสสนา: รู้ปีติ สุข จิตสังขาร, ระงับจิตสังขาร
   
   

3. จิตตานุปัสสนา: รู้จิต ทำจิตให้บันเทิง มั่นคง และบริสุทธิ์
   
   

4. ธรรมานุปัสสนา: เห็นความไม่เที่ยง คลาย ดับ สลัดคืน
   
   

🔹 แนวทางการปฏิบัติ

• พิจารณา ขันธ์ 5 ตามความเป็นจริง
  
  

• ปรับจิตใจให้ เหมือนธาตุทั้ง 5: ไม่ยินดียินร้ายต่อสิ่งต่างๆ
  
  

• เจริญ เมตตาภาวนาและธรรมภาวนา เพื่อขจัดกิเลส
  
  

• เดินจงกรมและนั่งสมาธิ เพื่อชำระจิตใจ
  
  

• ปรับอินทรีย์ ให้พอดี: ไม่ตึงเกิน ไม่หย่อนเกิน
  
  

• ตั้งตนอยู่ใน สติสัมปชัญญะ และปฏิบัติธรรมสม่ำเสมอ
  
  

2. อาณาปานสติภาวนาเพื่อหิริโอตัปปะ

สรุปสาระสำคัญ: อานาปานสติภาวนาเพื่อหิริโอตตัปปะ

🧘‍♂️ 1. ความหมายของการสมาทานประพฤติธรรม

• การปฏิญญาว่า "เป็นสมณะ" คือ สมาทานปฏิบัติตามธรรม
  
  

• มีผลต่อเมื่อ ลงมือปฏิบัติจริง เท่านั้น ไม่ใช่แค่ชื่อเรียก
  
  

💙 2. หิริ-โอตตัปปะ: ธรรมะคุ้มครองโลก

• หิริ = ความละอายต่อบาป
  
  

• โอตตัปปะ = ความเกรงกลัวต่อบาป
  
  

• เป็นธรรมฝ่ายขาว (สกุกธรรม)
  
  

• ถ้าไม่มี หิริ-โอตตัปปะ โลกจะเสื่อม เช่น ไม่รู้จักเคารพกัน
  
  

🌿 3. ผู้มีหิริโอตตัปปะ

• เป็นผู้ไม่เบียดเบียน ไม่ล่วงละเมิดศีล
  
  

• รัก เคารพพระศาสดา ใฝ่รู้ธรรม
  
  

• ได้ชื่อว่า “ผู้มีเทวธรรมในโลก”
  
  

🔥 4. แบบอย่างผู้เกิดหิริโอตตัปปะ

• พระโสณะ: เคยเกียจคร้าน → เกิดหิริ → เพียร → บรรลุอรหันต์
  
  

• ชฎิลอุรุเวลกัสสปะ: เมื่อรู้ตนยังไม่เป็นพระอรหันต์ → สลดใจ → ขออุปสมบท
  
  

🧠 5. สติและปัญญา

• สติ: ระลึกถึงสิ่งที่ทำและพูดได้
  
  

• ปัญญา: เห็นความเกิด-ดับของสิ่งทั้งหลาย → ชำแรกกิเลส
  
  

💨 6. อานาปานสติช่วยเสริมหิริโอตตัปปะ

ธรรม 5 ประการที่เจริญควบคู่กับลมหายใจ:

1. ตั้งสติในกาย (ลมหายใจ)
   
   

2. พิจารณาความไม่งามของร่างกาย
   
   

3. พิจารณาความปฏิกูลของอาหาร
   
   

4. พิจารณาไม่เพลิดเพลินในโลก
   
   

5. พิจารณาความไม่เที่ยงของสังขาร
   
   

🛡️ 7. บทสรุป: ป้องกันตนเสมือนป้อมนคร

• สติและหิริโอตตัปปะ → ป้องกันอกุศล
  
  

• ทำให้เกิด ความสุข ความดี ความเจริญ อย่างแท้จริง

3. อานาปานสติภาวนาเพื่อกายสมาจารบริสุทธ์

สรุปสาระสำคัญ: อานาปานสติภาวนาเพื่อกายสมาจารบริสุทธิ์

🔹 อานาปานสติ (การเจริญสติด้วยลมหายใจ)

• หายใจเข้า “มีสติ”
  
  

• หายใจออก “มีสติ”
  
  

• เป็นเครื่องมือเพื่อพัฒนากาย วาจา ใจ
  
  

• ช่วยให้เกิด สติปัฏฐาน 4 → โพชฌงค์ 7 → วิชชาและวิมุติ
  
  

🔹 กายสมาจาร (ความประพฤติทางกาย)

แบ่งเป็น 2 ประเภท:

1. ควรเสพ = ส่งเสริมกุศลธรรม
   
   

2. ไม่ควรเสพ = เพิ่มอกุศลธรรม เช่น
   
   

   • ฆ่าสัตว์
     
     

   • ลักทรัพย์
     
     

   • ประพฤติผิดในกาม
     
     

🔹 วิธีพิจารณาเพื่อเว้นจากอกุศลกรรม

• คิดว่า “สิ่งที่เราไม่ชอบ คนอื่นก็ไม่ชอบ”
  
  

• นำไปสู่การเว้นจากการฆ่าสัตว์ ลักทรัพย์ ผิดในกาม
  
  

• เป็นการ รักษาศีลด้วยใจ เข้าใจและเมตตา
  
  

🔹 อานิสงส์ของอานาปานสติ

• ทำให้เกิดสมาธิ
  
  

• ระงับอกุศลได้เร็ว
  
  

• ทำให้กายและใจ สงบ สดชื่น เป็นสุข
  
  

• ป้องกันอันตรายจากการเจริญธรรมผิด เช่น เจริญอสุภะมากเกินไป

4. อานาปานสติภาวนาเพื่อสมาจารบริสุทธิ์และอาชีวะบริสุทธิ์ 

สรุปสาระสำคัญ: อานาปานสติภาวนาเพื่อความบริสุทธิ์ของสมาจารและอาชีวะ

๑. สมาจารบริสุทธิ์ (การประพฤติบริสุทธิ์ทางกาย วาจา ใจ)

✅ กายสมาจารบริสุทธิ์

• ไม่ฆ่าสัตว์ ไม่ลักทรัพย์ ไม่ประพฤติผิดในกาม

• ไม่ใช้ความรุนแรงหรือเบียดเบียนผู้อื่น
  
  

✅ วจีสมาจารบริสุทธิ์

• ไม่พูดเท็จ ไม่พูดหยาบคาย ไม่พูดเพ้อเจ้อ ไม่ถากถางดูหมิ่น
  
  

✅ มโนสมาจารบริสุทธิ์

• ไม่มีความโลภ พยาบาท หรือเห็นผิด

• ไม่ใฝ่ในเงินทองและกิเลสทางใจ
  
  

๒. อาชีวะบริสุทธิ์ (การเลี้ยงชีพชอบธรรม)

🔸 ลักษณะของอาชีวะบริสุทธิ์

• ภิกษุไม่ประกอบกิจที่ผิดธรรม เช่น รักษาโรคเพื่อเงิน พูดจาเลียบเคียงขอของ หรือสะสมทรัพย์
  
  

🔸 แบ่งอาชีวะออกเป็น ๒ ระดับ

ประเภท ลักษณะ ผล

อาชีวะที่ยังมีอาสวะ ยังเป็นไปเพื่อบุญ มีผลเป็นอุปธิ (ภาระ ยากที่จะทน)

อาชีวะอันเป็นอริยะ งดเว้นอย่างเด็ดขาด เป็นองค์มรรค, ไม่มีอาสวะ, เป็นโลกุตตระ

๓. มิจฉาอาชีวะ (การเลี้ยงชีพผิดทาง)

• การพูดหลอกลวง เลียบเคียง หว่านล้อม เล็มทีละน้อย

• การใช้ลาภต่อลาภ

• เป็นเหตุแห่ง มิจฉาวายามะ (ความพยายามผิด) และทำให้ไม่มี ความใส (ความผ่องแผ้ว)
  
  

๔. สัมมาอาชีวะในฐานะองค์แห่งมรรค

• การงด การเว้น การเว้นขาด โดยมีเจตนาเป็นเหตุ

• สัมมาอาชีวะ เป็นหนึ่งในองค์มรรค (อริยมรรคมีองค์ ๘)

• ประกอบด้วยธรรม ๓ คือ

  • สัมมาทิฏฐิ (ความเห็นถูก)

  • สัมมาวายามะ (ความเพียรชอบ)

  • สัมมาสติ (การระลึกชอบ)
    
    

📌 คำสำคัญ

• อุปธิ (ภาระ, ความติดยึด): ต้นเหตุแห่งทุกข์ เช่น ตัณหา กิเลส ทิฏฐิ

• มัคคญาณ: ปัญญาที่ออกจากกิเลส ขันธ์ และนิมิตภายนอก

• ความใส: ความผ่องแผ้วของสัมมาอาชีวะ เปรียบเหมือนน้ำใสที่ต่างจากกากคือมิจฉาอาชีวะ
  
  

5. อานาปานสติภาวนาเพื่อความสำรวมอินทรีย์

สรุปสาระสำคัญ: อานาปานสติภาวนาเพื่อความสำรวมอินทรีย์

1. เป้าหมายของการภาวนา

• เพื่อ ความสำรวมอินทรีย์ ได้แก่ ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ

• ฝึกจิตให้ ไม่หลงในอารมณ์ ที่เกิดจากการกระทบของอายตนะภายในกับอายตนะภายนอก
  
  

2. รูปแบบการเห็น (การรับรู้)

• รวบถือ (นิมิตตคฺคาหี): เห็นรวม ไม่แยกแยะ เช่น รูปสวย-ไม่สวย

• แยกถือ (อนุปฺยัญชนคฺคาหี): เห็นแยกเป็นส่วนๆ เช่น ตาสวยแต่จมูกไม่สวย
  → ทั้งสองแบบ ล้วนเป็นที่มาของ อารมณ์ปรุงแต่ง และความยึดมั่น
  
  

3. ปฏิจจสมุปบาท (กระบวนการเกิดและดับของทุกข์)

• สายเกิด: อวิชชา → สังขาร → วิญญาณ → นามรูป → สฬายตนะ → ผัสสะ → เวทนา → ตัณหา → อุปาทาน → ภพ → ชาติ → ชรา มรณะ ฯลฯ

• สายดับ: เริ่มจาก อวิชชาดับ แล้วทุกข์ทั้งหมดจึงดับตาม
  
  

4. การปฏิบัติเพื่อความหลุดพ้น

• รักษาอินทรีย์ทั้ง 6 ด้วยสติ → ลด อภิชฌา (ความอยากได้ของผู้อื่น) และ โทมนัส (ความทุกข์ใจ)

• คุ้มครอง ทวารใน คือ ไม่ยินดียินร้ายเกินไปกับสิ่งที่รับรู้
  
  

🌬️ การเจริญสติผ่านอานาปานสติ

• “มีสติหายใจเข้า มีสติหายใจออก”

• มีสติรู้เท่าทันสิ่งที่มากระทบ ไม่ยึดติด ไม่หลงไปตามความรู้สึก
  
  

📌 สรุปธรรมะสำคัญ

ธรรมะ ความหมาย ผลที่ได้

อินทรีย์ 6 ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ฝึกให้ไม่หลงไปตามอารมณ์

ผัสสะ การกระทบกันของอายตนะ ต้นทางของเวทนาและตัณหา

ปฏิจจสมุปบาท เหตุปัจจัยแห่งทุกข์ เห็นความจริง นำไปสู่การดับทุกข์

สติ การระลึกรู้ เครื่องมือหลักในการภาวนา

ครั้งที่ 6 อานาปานสติเพื่อการรู้จักประมาณในโภชนะ

สรุปสาระสำคัญ: อานาปานสติภาวนาเพื่อการประมาณในโภชนะ (อาหาร)

1. มนุษย์ผู้มีสติอยู่เสมอและรู้จักประมาณในโภชนะที่ได้มา ย่อมมีเวทนาเบาบาง แก่ช้า และมีอายุยืนยาว 

2. พระพุทธเจ้าตรัสว่า อริยสาวกต้องเป็นผู้มีสติอยู่ทุกเมื่อ ไม่ว่าจะ ยืน เดิน นั่ง หรือนอน 

3. การบริโภคอาหารควรพิจารณาโดยแยบคาย ไม่ใช่เพื่อการเล่น, เพื่อความมัวเมา, เพื่อประดับ หรือเพื่อตกแต่ง 

4. จุดประสงค์ของการบริโภคอาหารคือ เพื่อให้ร่างกายดำรงอยู่ได้, เพื่อให้ชีวิตินทรีย์เป็นไป, เพื่อบำบัดความหิว, และเพื่ออนุเคราะห์พรหมจรรย์ 

5. การรู้จักประมาณในการบริโภคอาหารมีอานิสงส์คือ กำจัดเวทนาเก่า, ไม่ให้เวทนาใหม่เกิดขึ้น, ทำให้ชีวิตดำรงอยู่, ไม่มีโทษ และอยู่ได้อย่างผาสุก

ครั้งที่ 7 อานาปานสติภาวนาเพื่อการเจริญสติสัมชัญญะ

อานาปานสติภาวนาเพื่อความเจริญสติสัมปชัญญะ

1. ความหมายและความสำคัญของ "สติ" และ "สัมปชัญญะ"

- "สติ" คือ ความระลึกได้ ไม่เลื่อนลอย ไม่หลงลืม ระลึกชอบ (สัมมาสติ)

  เป็นองค์ธรรมสำคัญของการตรัสรู้ และเป็นเครื่องป้องกันกระแสกิเลส

- "สัมปชัญญะ" คือ ความรู้ตัวชัดในทุกอิริยาบถ ทั้งกาย วาจา ใจ

  ครอบคลุมถึงการรู้ว่ามีประโยชน์, เหมาะสม, อยู่ในขอบเขต และไม่หลง

 2. หลักปฏิบัติ

- อาศัย "สติปัฏฐาน 4" (กาย เวทนา จิต ธรรม) และ "อานาปานสติ 16 ขั้น"

- มีความเพียร มีสติ กำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลก

- ดำรงสติสัมปชัญญะในทุกกิจกรรม เช่น เดิน ยืน นั่ง นอน รับประทาน พูด นิ่ง

- พิจารณากายภายใน–ภายนอกด้วยสัมปชัญญะ 4

 3. ผลและอานิสงส์

- ผู้มีสติสัมปชัญญะ นอนอย่างมีสติ ได้อานิสงส์ 5 ประการ ได้แก่

  สุขในการหลับ–ตื่น, ไม่ฝันร้าย, เทวดารักษา, น้ำอสุจิไม่เคลื่อน

- ช่วยให้ทนต่อทุกขเวทนา เข้าใจไตรลักษณ์ ไม่ยึดมั่นถือมั่น

- ขจัดนิวรณ์ 5 ครอบงำจิตไม่ได้

4. ตัวอย่างจากพุทธดำรัส

- การเจริญในกุศลธรรมเปรียบเหมือนดวงจันทร์ข้างขึ้น

- ความเสื่อมในกุศลธรรมเหมือนดวงจันทร์ข้างแรม

- ให้มีตนและธรรมเป็นที่พึ่ง ไม่ประมาท ไม่เดือดร้อนในภายหลัง

5. ข้อเตือนใจ

- สิ่งทั้งหลายไม่เที่ยง ถูกปรุงแต่ง ย่อมเสื่อมสลาย

- ควรเพ่งพิจารณา เจริญสติอย่างต่อเนื่อง

- เป็นผู้ซื่อตรง ไม่โอ้อวด ไม่เสแสร้ง รับฟังคำสอนด้วยความเคารพ

ครั้งที่ 8 อานาปานสติภาวนาเพื่อละนิวรณ์ 5

อานาปานสติภาวนาเพื่อละนิวรณ์ 5

การใช้  อานาปานสติภาวนา (การมีสติรู้ลมหายใจเข้าออก)  เป็นวิธีการสำคัญในการละนิวรณ์ ๕ อันเป็นเครื่องกั้นจิตไม่ให้เกิดสมาธิ ได้แก่

1. กามฉันทะ (ความเพ่งเล็งอยากได้ของเขา)

   * เมื่อละได้ จิตย่อมบริสุทธิ์ ไม่ถูกกังวลเหมือนคนมีหนี้สิน

   * จิตเบิกบานและสงบ

2. พยาบาท (ความมุ่งร้าย)

   * เมื่อละได้ จิตไม่ผูกเวร คล้ายการหายจากโรค

   * ใจสงบ เบิกบาน และมีเมตตา

3. ถีนมิทธะ (ความหดหู่ ง่วงเหงา เซื่องซึม)

   * เมื่อละได้ คล้ายพ้นจากเรือนจำ มีแสงสว่างทางใจ

   * จิตมีพลัง แจ่มใส

4. อุทธัจจกุกกุจจะ (ความฟุ้งซ่าน รำคาญใจ)

   * เมื่อละได้ คล้ายพ้นจากการตกเป็นทาส

   * จิตสงบ ไม่หวั่นไหว

5. วิจิกิจฉา (ความลังเลสงสัย)

   * เมื่อละได้ เหมือนพบภูมิสถานอันร่มเย็น

   * จิตมั่นคง ไม่หลงทาง

แนวการปฏิบัติ

* ภิกษุหรือผู้ปฏิบัติพึงอยู่ในสถานที่สงัด เช่น ป่า โคนไม้ ภูเขา หรือที่เงียบสงบ

* ตั้งกายตรง มีสติระลึกรู้ลมหายใจเข้าออก

* ใช้อานาปานสติเป็นฐานในการชำระจิตจากนิวรณ์ทั้งห้า

การเปรียบเทียบ

เปรียบ **นิวรณ์ ๕** เหมือนสิ่งกดขี่ผูกพัน เช่น

* หนี้สิน

* ความเจ็บป่วย

* การติดคุก

* ความเป็นทาส

* การหลงป่า

และเปรียบการ **ละนิวรณ์ได้** เหมือน

* ไม่มีหนี้

* พ้นโรค

* อิสรภาพจากเรือนจำ

* เป็นไทแก่ตนเอง

* พบภูมิร่มเย็น

อานิสงส์เมื่อสามารถละนิวรณ์ได้

* จิตเบิกบาน → เกิดปีติ

* ปีติ → กายสงบ

* กายสงบ → เกิดสุข

* สุข → จิตตั้งมั่นในสมาธิ

👉 สรุปโดยรวม:  **อานาปานสติภาวนาเป็นวิธีตรงและมีพลังในการชำระจิตให้บริสุทธิ์จากนิวรณ์ ๕** ซึ่งเป็นอุปสรรคของสมาธิ การละนิวรณ์ได้ทำให้เกิดสุข เบิกบาน และนำไปสู่สมาธิอันมั่นคง